Монгол хэлний хичээлийн үнэ цэн

Бидний хүүхдүүд сургуульд орсон цагаасаа  эхлээд  төгсөх хүртлээ “Монгол хэл”-ний хичээлийг 11-12 жилийн турш эх хэлээрээ алдаагүй зөв, найруулж  бичиж, төгс сайхан ярьж сурах гэж үзэж судалдаг.  Ийм олон жил үзэж судалж байхад “Би  багш болно оо” гээд их сургуулийн хаалга татан, оюутны ширээний ард лекцээ алдаатай бичээд, багшийн асуусан зүйлд бүтэн өгүүлбэрээр хариулж чадахгүй толгойгоо маажин зогсох нөхдүүдийг яах вэ? Дээр нь дунд сургуулийн сурагчдын дунд явуулсан судалгаанаас хамгийн дургүй 3 хичээлийн нэг нь “Монгол хэл” гэж гарчээ. Энэ хүүхдүүд  яагаад ийм байдалд оров? Үүнд юу ингэтлээ нөлөөлөв? Мэдээж, нөлөөлж байгаа гадаад, дотоод маш олон шалтаг шалтгаан бий. Гэхдээ эдгээр шалтгаануудын үзүүлж  буй хор хөнөөлөөр нь дугаарлаж авч үзвэл:

1.    БСШУЯ - наас гаргасан эх хэлний хичээлийн агуулга стандарт, үнэлгээ 

     Сургалтын уламжлал алдагдсан, агуулгыг анхаараагүй зөвхөн онолыг анхаарсан байдаг. Монгол хэлний хичээлийн стандарт, агуулга дэндүү ахадсан, дадлага практикийн цаг байхгүй, 7 хоногт орох цаг маш бага. Өдөр бүр шинэ хичээл /онолын/ заадаг. Шалгалтанд ирэх учраас заахгүй өнгөрч болохгүй, шахаж заасаар байгаад улиралаа юм уу жилээ дуусгадаг. Үнэлгээний систем, шалгалт зэрэгт уялдаа холбоогүй зүйл байгаа. Өөрөөр хэлбэл сурах бичгийн агуулга болон бусад зүйл нь яамнаас ирж байгаа тестийн болон бусад шалгалтын агуулгад нийцдэггүй зөрүүтэй байдаг нь хүүхдийн мэдлэг чадварыг бодитоор үнэлж чадахгүй байгаа юм.

     Хөтөлбөрийг өөрчлөх гэхээсээ илүү сайжруулах, хөнгөрүүлэх, агуулгыг багасгах нь чухал юм. Хүүхдээс хэтэрхий олон юм шаарддаг. Монгол хэлний хажуугаар монгол бичгээ үзэх хэрэгтэй, гадаад хэл үзэх хэрэгтэй. Гэвч чухлыг нь бага цаг оруулаад дараагийн зүйлийг илүүд үзэж олон цаг оруулдаг. Англи хэлний хичээл 7 хоногт 4 цаг байхад, Монгол бичиг 2 цаг, 5-р ангид Англи хэл орж эхлээд, 7-р ангиас Монгол бичиг ордог нь буруу юм. Энэ асуудал Монгол хэлнийх юм шиг боловч Монголын боловсролын асуудал юм.

     Нэгдүгээр ангийн “Монгол хэл”-ний хичээлээр сурагчдыг аман харилцаанд сургах буюу ярих, сонсох болон унших бичих үйл ажиллагаа нь дараах харьцаатай байвал зохино. Сонсох – 30%, Ярих – 30%, Унших – 30%, Бичих – 10%-тай байна гэж заажээ. (1) Гэтэл багшийн ажилд үнэлгээ хийж байгаа албан тушаалтан сурагчаас авч байгаа шалгалтынх нь 10% нь бичих, 30% нь ярих, сонсох, унших үйл байж чаддаг бил үү, багш нар аа... Цаасан дээр байгаа тушаал шийдвэр амьдрал дээр ингэж л хэрэгжиж байна.  Мөн  томчууд эх хэлээ бүр бага ангиас нь заана, гадаад хэлийг бага ангид нь заахгүй гэдэг боловч өөрсдийнх нь хүүхдүүд бүгд гадаад улс оронд боловсрол эзэмшдэг учраас монголын боловсролын болохгүй байгаа асуудал тэдэнд огт сонин биш. 

Удирдах албан тушаалтан, яам тамгын газар:

      Яамнаас хичээлийн агуулга стандарттай холбоотой өөрчлөх зүйл байна уу хэмээн санал авдаг тогтсон уламжлалтай. (Багш нар дуу хоолойгоо хүргэдэггүй. Яам засаг руугаа ханддаггүй. Хэлсэн хүн ад болдог) Энэ бол бодит үнэн.
Үнэлгээний арга, хичээлийн агуулга стандарт хоёрын уялдаа холбоо байхгүй зөрүү байгааг дээр дурдсан. Үүнийг Нийслэлийн боловсролын үнэлгээний төвд хүсэлт тавихаар эх бичүүлж шалгах боломжгүй гэсэн хариулт өгдөг. 

2.    Хүүхдэд хандах хандлага – Ихэнх аав ээжүүд өөрсдөө ч ном уншдаггүй,  хүүхдэдээ ч ном худалдаж авч өгч хамт ном уншдаггүй. Гэдэс нь өлсөж байгааг мэдэж хооллодог ч толгой нь өлсөж байгааг огт мэддэггүй, харин ч бүр эсрэгээрээ хамтдаа Солонгосын олон ангит савангийн дуурь үзэж хүүхдэдээ буруугаар үлгэрлэдэг. 
       Хүүхдийн хувьд томчуудын үлгэр дууриал маш чухал. Хүүхэд гэртээ ямар ч хэвшил зуршил байхгүй зуны амралтаараа 2 сар амраад ирэхэд л бүх зүйлээ мартсан байдаг нь үүнтэй холбоотой. Эцэг эхчүүд өөрсдөө өглөө босохоор нь ядаж сайхан амарсан уу гээд хэлээд сургачихдаггүй. 

3.    Багшийн мэдлэг, ур чадвар – Нэг жилд монгол хэлний багшийн мэргэжлээр төгсөж байгаа нийт оюутнуудаас гарын арван хуруунд багтах хэдхэн нөхдүүд л гайгүй багш болох байх гэсэн найдлага төрүүлэхүйц, бусад нь зүгээр л диплом өвөртөлсөн нүүрээ будаж, бохь зажилсан дэлгүүрийн соёлгүй худалдагч нар болж хувирдаг.
  
        Хамгийн түрүүнд Монгол хэлний боловсролыг дээшлүүлэх асуудал дээр багш нарын чадварыг дээшлүүлэх нь нэн тэргүүний зүйл юм. Олон жил багшилсан настай багш нар шинэ зүйлээ ойлгохгүй, хүлээж авдаггүй учраас өөрийнхөөрөө заадаг. Мөн багшлах боловсон хүчин буюу шинэ залуу багш нар мэдлэг чадвар дулимаг учир жинхэнэ мэдлэгийг хүүхдэд хүргэж чадахгүй байна.

        Багш бэлтгэх боловсролын дээд байгууллага нь чанаргүй багш бэлтгэж байна. Ном сурах бичиг, гарын авлагын сонголтын хувьд ч гэсэн сайн багш нар нь чанартайг нь сонгоод авчихдаг бусад нь алийг нь сайныг нь ч мэддэггүй. Энэ нь багш нарын мэдлэг чадвар дутуугийнх юм. Одоогийн үнэн бодит байдал дээр сайн багшаар заалгасан хүүхэд ихийг сурч мэдээд, муу тааруухан багшаар заалгасан нь хохироод үлдэж байна.

4.    Эцэг эхийн боловсрол – Манай зарим эцэг эхчүүд дөнгөж 2-3 настай  хүүхдэдээ цэцэрлэг 6-7 настайд нь сургууль эрж хайх үедээ ингэж асуудаг гэнэ. Танайх гадаад хэл заах уу? Манай хүү их сэргэлэн дээр нь цэвэрхэн дуудлагатай, ийм үед нь гадаад хэл заагаад сургачихмаар байна. 
Мөн түүнчлэн эцэг эхийн сэтгэлгээ ядмаг байна. Жишээ нь 6 настай хүүхдийн эцэг эх 24, 25 настай байх мэтчилэн. Тэд өөрсдөө юу ч мэдэхгүй төлөвшөөгүй байна. Иймээс эцэг эхийн боловсролд анхаарах хэрэгтэй байгаа юм.

      Дараагийн нэг шалтгаан нь эцэг эхийн хүүхдэдээ хандах хандлага муу байгаа нь талхны таван төгрөгөө олохын тулд өглөө оройдоо ажилласаар цаг зав байхгүй байгаатай холбоотой байх. Гэвч энэ хүмүүс өөрсдөө ухамсарлах юм бол хүүхэддээ ганц цагийг өдөрт зарцуулж түүний боловсрол хүмүүжилд анхаарал тавих нь тийм ч хэцүү зүйл биш болов уу.

5.    Сурах бичиг - Аль ч ангийн ихэнх сурах бичгийг харсан бусад орноос хуулбарлаж хийсэн эрээвэр хураавар, чанар муутай нь илт харагддаг.  Агуулга нь хүүхдийг залхаасан, тэдний төвшингөөс ахадсан байдгийг мэргэжлийн багш нар ам уралдан хэлж байна. Сурах бичигт  байгаа зарим онолын материалыг огт мэдэхгүйгээс болж зааж чаддаггүй, тиймээс хүүхдийг зүгээр л хуулж, цээжлүүлэх  үйлийг голчилж тэдний үгийн утгыг хайж олох, үгийг зөв сонгож найруулан бичих чадварыг хөгжүүлдэггүй. ЕБС-ийн Монгол хэлний хичээл уламжлалд суурилсан шинэ стандарттай, түүнд зориулсан үлгэр сурах бичигтэй байх хэрэгтэй гэж бодож байна.

       ЕБС-ийн Монгол хэлний 1-12-р ангийн сурах бичиг нь хоорондоо ямар ч уялдаа холбоо байдаггүй. Мөн бага, дунд ангийн хоорондын шилжилтийн залгамж холбоо муу байдаг. Мөн сурах бичгийг зохиож буй хүмүүс цогцоор нь биш салангид 5-р ангийн сурах бичгийг хэсэг хүмүүс, 7-р ангийнхийг өөр хэсэг хүмүүс зохиодог нь маш буруу юм. Мөн сурах бичигт байгаа өгүүлбэр, эхийн сонгосон байдал ямар ч бодлого, уялдаа байхгүй эх нь хэтэрхий урт, хэмжээ их эсвэл далд утга санаатай байгаа нь хүүхдийн оюун ухаан хүрэхгүй байдаг.

        Маш олон сурах бичиг хүүхдийг дарамтлах хэрэгсэл болж байна. Зарим сурах бичиг хэтэрхий хүнд, хүүхдийн ойлгохгүй зүйлүүд их орсон байдаг. Энэ нь сурах бичиг зохиох ажилд дунд сургуульд багшилж үзээгүй их дээд сургуулийн багш нар оролцдогтой холбоотой. Сурах бичиг гэдэг бол ашиг хонжоо хайгч хүмүүсийн хоол биш.

         Нэг үе хувилбарт сурах бичиг гарч ирсэн. Гэтэл үүнээс татгалзаад ганц сурах бичигтэй болсон нь өөрчлөлтөөс татгалзсаны нэг илрэл юм. Энэ байдлаас дүгнэхэд  хувийн компаниуд сурах бичгийн багтай түүгээрээ тендерт өрсөлддөг байвал зүйтэй юм шиг...

6.  Хэвлэл мэдээлэл, зурагт интернэт, гудамж талбайн хаяг реклам сурталчилгаа, гэх мэт орчны нөлөөлөл - Хэвлэл мэдээллийн байгууллага чухал үүрэгтэй. “Боловсрол” суваг телевиз үүсгэн байгуулагдаж хэлний талаарх нэвтрүүлэг нэлээдгүй гаргаж, сайн нөлөө үзүүлж байсан боловч сүүлийн үед буураад байна. Мөн ихэнх үйлчилгээний газрын нэр хаягууд гадаад үгээр бичигдсэн, зарим зурагт, сонин хэвлэлээр нь алдаатай үг өгүүлбэр ажиглагдах нь бүр ихэссэн, ярианы хэл найруулгаар бичихдээ  бичлэгийн хэлбэрийг сүүлийн үед сэтгүүл зүйд хүч түрэн орж ирж буй блогчид, мэдээнд сэтгэгдэл бичин үлдээж буй гол төлөв залуус улам ташуур өгөн “хөгжүүлж” байна. 

Дээрх жишээнээс л эх монгол хэлний маань аман болон бичгийн хэлний ёс горим, хэм хэмжээ хэрхэн эвдэрч байгаа нь харагдана. Энэ буруу нөлөө нь зөвхөн интернэтийн ертөнцөөс хальж телевизээр, сонин хэвлэлээр зөв бичгийн дүрмийн алдаа түгээмэл, энгийн зүйл шиг гарах болсноос улам илүү нотлогдох боллоо. Эх хэлнийхээ үгийг харь хэлний найруулгаар, ярьдаг бичдэг байсан бол одоо харь үсгээр, хаана ч байхгүй “шинэ хэлээр” бичиж байна. (2)

Өөрчлөх шаардлагатай, болохгүй байгаа олон асуудлын алинаас нь эхлэх үү?      Монгол хүн гэдэг бол Монгол хэл, соёлоо мэдэхгүй байх учиргүй. Тиймээс хүүхдийн гэр бүлийн хүмүүжил, цэцэрлэгээс эхлээд ЕБС-д суралцахдаа “Монгол хэл”-ний хичээлээр дамжуулаад монгол соёл, ёс заншил, уламжлалаа бүрэн эзэмшсэн, зөв төлөвшилтэй ирээдүйн монгол хүн бэлтгэн гаргах явдал юм. Үүний тулд боловсролын бодлого төлөвлөлтөөс эхлээд бусад бүх асуудлыг өөрчлөн шинэчлэх нь зүйтэй юм.Асуудлын гол нь төр засгийн бодлого алдаатай байна, болохгүй байна гээд ард олонд нээлттэй орхихоос гадна түүнээс гарч болох арга замуудыг мэргэжлийн хүмүүсийн хүрээнд хамтдаа тунгаан ярилцаж, эцсийн зөв шийдэлд хүрч, өөрчлөлт хийх цаг нь болжээ.

 Үүний тулд: 

1.     Төр засгаас  гаргаж буй боловсролын бодлогыг зааж сайжруулахаас гадна цаасан дээр биш амьдралд бодитоор хэрэгждэг байх
2.    Үүний тулд ард түмэн дуу хоолойгоо хүргэж, тэдний үгийг сонсдог, үйл ажиллагаандаа тусгадаг байх
3.    Эх хэлний сурах бичгийн агуулга стандартаа 1-12 дугаар анги хүртэл нь цогцоор нь авч багшид биш хүүхдэд зориулж тэдний чадварт тохирч байхаар засаж янзлах
4.    Тэр багаас нь гадаад хэл заалгахыг хүсээд байгаа, эс бөгөөс алийг нь ч яахаа огт мэдэхгүй байгаа  эцэг эхийн боловсролыг дээшлүүлж, тэдний хүүхдэд хандах хандлагыг зоригтойгоор өөрчлөх.

 Дээрх өөрчлөлтийг хийхэд багш ч бай, эцэг эх ч бай, сайд ч бай  та ямар хувь нэмэр оруулж чадах уу? Хамтдаа ухрах уу, хамтдаа урагшлах уу?